Πρότυπα ή πειραµατικά σχολεία;

Πολλοί της γενιάς µας θυµούνται τα πρότυπα σχολεία. Εστεκαν επάξια πλάι στα καλά ιδιωτικά σχολεία, είχαν µεγάλο ποσοστό επιτυχίας στις εισαγωγικές εξετάσεις για το πανεπιστήµιο και πολλοί από τους µαθητές και τις µαθήτριες που φοίτησαν σε αυτά τα σχολεία συναντήθηκαν αργότερα στην πολιτική, στις επιστήµες και στις τέχνες. Τα πρότυπα σχολεία ήταν πολύ καλά δηµόσια σχολεία. Οι λόγοι της επιτυχίας τους ήταν σίγουρα πολλοί. Αν τους ιεραρχούσαµε, πιθανότατα να µη βάζαµε στην πρώτη θέση τις εξετάσεις που έδιναν τα παιδιά για να γίνουν δεκτά στο πρότυπο σχολείο. Στα σχολεία αυτά υπήρχε µια σχολική κουλτούρα που δεν ήταν σίγουρα δηµοσιοϋπαλληλική. Οι καθηγητές και οι καθηγήτριες των σχολείων αυτών δεν ήταν µόνον ότι ήξεραν γράµµατα και πίστευαν ότι όφειλαν να τα µάθουν και στους µαθητές τους αλλά ότι έµπαιναν σε ένα περιβάλλον που απαιτούσε να γίνουν καλύτεροι απ’ ό,τι ήταν και όχι χειρότεροι. Το ίδιο συνέβαινε και µε τους µαθητές και τις µαθήτριες. Το πρότυπο σχολείο πριν από την κατάργησή του, το 1985, ανέβαζε τον πήχη για όλους. Αυτή ήταν η κουλτούρα του, εδραιωµένη στα παρελθόν του, αποτυπωµένη στα κτίρια που το στέγαζαν, στις βιβλιοθήκες του, στη συνολική αισθητική του, στους συλλόγους των αποφοίτων του. Και αυτό ήταν το ατού του. Ήταν λάθος η κατάργησή του µέσω της µετατροπής του σε πειραµατικό; Εκ των υστέρων αποδείχθηκε λάθος. Κατ’ αρχήν, δεν έγινε πειραµατικό. Κατά δεύτερον, στέρησε τη δηµόσια εκπαίδευση από την καλή εκδοχή της και εδραίωσε τον διαχωρισµό ανάµεσα στην κακή δηµόσια εκπαίδευση και στην καλή ιδιωτική εκπαίδευση. Καταργήσαµε ένα καλό σχολείο, όπως ήταν το πρότυπο, χωρίς να δηµιουργήσουµε ένα άλλο, το πειραµατικό. Χρειαζόµαστε σήµερα πρότυπα δηµόσια σχολεία; Υπάρχουν σοβαρά επιχειρήµατα και στο «ναι» και στο «όχι». Προσωπικά πιστεύω πως τα χρειαζόµαστε. Για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος είναι για να αποδείξουµε πώς ένα δηµόσιο σχολείο µπορεί να γίνει ένα καλό σχολείο. Να αποδείξουµε πως η δηµόσια ελληνική εκπαίδευση διαθέτει και αυτή καλά σχολεία, αντίστοιχα άλλων ευρωπαϊκών χωρών, και πως δεν είναι αναγκαστική επιλογή το ιδιωτικό σχολείο για τα παιδιά που θέλουν να φοιτήσουν σε ένα καλό σχολείο. Οι λόγοι αυτοί µού φαίνονται αρκετοί για να δηµιουργήσει η Πολιτεία πρότυπα σχολεία. Γι’ αυτό η ευθύνη της Πολιτείας είναι µεγάλη. Οφείλει να µην τα κάψει. Και το σχέδιο νόµου που έχει ψηφίσει τα καίει. Μαζί τους καίει και τα πειραµατικά. Γιατί τα ταυτίζει. Και αυτά τα δύο δεν ταυτίζονται.

Ας θέσουµε όµως και για τα πειραµατικά το ερώτηµα που θέσαµε και για τα πρότυπα. Χρειαζόµαστε πειραµατικά σχολεία; Σχολεία τα οποία να υποδέχονται την καινοτοµία, να την εφαρµόζουν πειραµατικά, να τη δοκιµάζουν, να ελέγχουν τις αντοχές της και να µετρούν τα αποτελέσµατά της; Σχολεία που να συνδέονται προνοµιακά µε τα πανεπιστήµια και τα ανώτατα τεχνολογικά ιδρύµατα και που να λειτουργούν εργαστηριακά για την προετοιµασία των µελλοντικών εκπαιδευτικών; Σχολεία που να λειτουργούν ως χώροι ψυχοπαιδαγωγικών ερευνών; Σχολεία που να πειραµατίζονται υπερβαίνοντας τις συµβάσεις των αναλυτικών προγραµµάτων και τον εναγκαλισµό µιας εκπαίδευσης που είναι κεντρικά σχεδιασµένηκαι πανοµοιότυπη για όλα τα σχολεία; Σχολεία-εργαστήρια που µελετούν τρόπους για να επιλύσουν, για παράδειγµα, τη σχολική αποτυχία ή τη σχολική περιθωριοποίηση ευάλωτων κοινωνικών οµάδων ή την ισότητα των φύλων ή την πολυπολιτισµική συνύπαρξη;

Η κυβέρνηση λέει τέτοια σχολεία να είναι τα πρότυπα. Πρότυπα µε ειδικό µαθητικό πληθυσµό επιλεγµένο µέσα από εξετάσεις, µε ειδικό διδακτικό προσωπικό µε αυξηµένα προσόντα, µε ειδικά επιλεγµένη διεύθυνση, επιστηµονικά συµβούλια, σχολεία φτιαγµένα για να γίνουν κυψέλες αριστείας της δηµόσιας εκπαίδευσης. Αυτά τα σχολεία ενέχουν τον πειραµατισµό, καθώς η αριστεία δεν νοείται χωρίς πειραµατισµό. Αλλά δεν µπορούν να είναι τα πειραµατικά σχολεία. ∆εν µπορείς να βγάζεις συµπεράσµατα για τον µαθητικό πληθυσµό όταν η οµάδα-στόχος σου είναι ένα καλά φροντισµένο µαθητικό κοινό µε πολλά προσόντα που προέρχεται συχνά από ένα ανάλογο κοινωνικό περιβάλλον. ∆εν µπορείς να στέλνεις εκεί τους φοιτητές για τις πρακτικές τους ασκήσεις. Η κατάσταση που θα αντιµετωπίσουν στις κανονικές σχολικές τάξεις ενδέχεται να είναι µη συγκρίσιµη. ∆εν µπορείς να δοκιµάζεις στα πρότυπα σχολεία νέα αναλυτικά προγράµµατα και νέα σχολικά βιβλία που θέλεις να προτείνεις για το σύνολο του µαθητικού σου πληθυσµού. Αν το κάνεις, κινδυνεύεις να καταστρέψεις και την αριστεία τουπρότυπου σχολείου και την καινοτοµία του πειραµατικού. Την αριστεία διότι την εκτρέπεις από τησταθερότητα που χρειάζεται το σχολείο για να λειτουργήσει και τον πειραµατισµό διότι του αφαιρείςτην καθολική δυναµική του, τη δυνατότητά του να γίνει παιδαγωγική πρόταση που να αφορά το σύνολο της εκπαίδευσης. Τα πειραµατικά σχολεία οφείλουν να είναι αντιπροσωπευτικά των υπόλοιπων σχολείων της χώρας. Και σε καµία περίπτωση πειραµατικά για όλα τα ζητήµατα.

∆εν µπορείς στο ίδιο σχολείο να εφαρµόζεις πειραµατικές εκπαιδευτικές πολιτικές και να διεξάγεις εκπαιδευτικές έρευνες. Τα πειραµατικά σχολεία δεν µπορούν επίσης να είναι µόνιµα, διά βίου πειραµατικά. Ούτε διαρκή πειραµατόζωα. Αντίθετα, όλα τα δηµόσια σχολεία θα έπρεπε να είναι εκ περιτροπής πειραµατικά. Για να υιοθετούν σταδιακά την κουλτούρα της αλλαγής, να συνειδητοποιήσουν ότι για να είναι καλά σχολεία οφείλουν να είναι ανοικτά στις επιστηµονικά σχεδιασµένες καινοτοµίες. Αυτό χρειάζεται η δηµόσια εκπαίδευση: τη σταδιακή µεταβολή της σχολικής κουλτούρας σε µια κουλτούρα που δεν φοβάται τις αλλαγές και δεν υπερασπίζεται τα όποια κεκτηµένα για να αναιρέσει τον µετασχηµατισµό της.

Η κυρία Μαρία Ρεπούση είναι αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιστορίας και Ιστορικής Εκπαίδευσης στην Παιδαγωγική Σχολή του ΑΠΘ.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 15/05/2011